Gavurkale

Bilgi:

İÖ II. Bin yılın başlarında Anadolu’da varlığını hissettiren, 1650’den sonra bir devlet, 1400’den sonra bir imparatorluk olarak olarak anılan, 1190’da büyük bir yıkıma uğrayan Hitit Uygarlığının Anadolu’da bıraktığı en önemli izler kaya anıtlarıdır. Gavurkale, Anadolu’nun ilk devletini kuran Hititlerden günümüze ulaşmış kaya anıtlarından birisidir.

Gavurkale, Ankara'nın 60 kilometre güneybatısında Haymana ilçesi yakınında bulunmaktadır. Ankara Haymana karayolunda Oyaca Köyünden sonra gelinen Dereköyün içinden geçilerek ulaşılır. Yanında akmakta olan Babayakup Deresinin tabanından 60 metre yüksekte olan tepe, uzun süren bir yerleşmeye sahne olmuştur.

Hititler bu kayalık tepenin üzerini düzelterek 35 x 37 metrelik düz bir alan oluşturmuşlardır. Güney yönünde bu kayalığın etrafını dolaşan bir Tören Yolu oluşturulmuş ve bu yolun çevresi bazalt taşlardan örülü kiklop tarzı bir duvarla korunmuştur.

Kayanın vadiye bakan güney yüzü düzleştirilerek birbirine bakan bir tanrıça ve iki tanrı figürü işlenmiştir. Oturur vaziyette tasvir edilen tanrıça figürü bugün çok silik bir haldedir. Başında sivri uçlu bir başlık vardır. Daha iyi durumda bulunan tanrı figürlerinden önde bulunanın başlığında üçü önde üçü arkada olmak üzere altı, arkada bulunanın ise üç boynuzu bulunmaktadır. Hitit tanrıları için başlıklarında bulunan boynuz sayılarının önemlilik derecesi sayıldığı düşünülürse, önde bulunan tanrının daha önemli olduğu sonucu çıkar. Büyük bir olasılıkla bu tanrılar Hitilerin en önemli tanrısı Hava tanrısı ve oğlunu temsil etmektedirler. Karşılarında oturan tanrıça ile birlikte bir aile oluşturmaktadırlar. Baba, oğul ve anne üçlüsünü Yazılıkaya’daki kabartmalarda da görmek mümkündür.

Kayanın güneye bakan kısmında 3 x 4.65 metre genişliğinde ve 3.25 metre boyunda bir mezar odası bulunmaktadır. Mezar odası ve tanrıça kabartması aynı eksen üzerindedir. Odanın duvarları Kiklop tarzında örülmüş ve üzeri yalancı kemerlerle kapatılmıştır. Hitit metinlerinde cesedin yakıldıktan sonra bir taş eve konulduğundan sözedilmektedir. Bu metinlerde söz edilen taş evlerden birisi de Gavurkaledeki bu oda olmalıdır. Bu oda ve tanrı kabartmaları düşünüldüğünde Gavurkale’nin de Yazılıkaya gibi Hititlerin kutsal bir mekanı olduğu anlaşılmaktadır. Hititler zamanında, düzlüğün üzerine olasılıkla rahiplerin kullanması için evler inşa edilmişti. Kabartmaların doğusunda nispeten korunmuş tahkimat duvarı, kuzeydeki mezar odasının duvarları gibi bize Hititlerin kendilerine özgü yapı teknikleri hakkında bilgi verir.

Batılılar tarafından ilk keşfi, 1861 yılında G. Perrot ve E. Guillaume tarafından Galatya ve Kapadokya’ya yapılan bir araştırma gezisi sırasında yapılmıştır. Daha sonra 1930 yılında Chicago Üniversitesinden E. F. Schmidt ve H. H. von der Osten tarafından yapılan kazılar, bizzat Atatürk tarafından ziyaret edilmiştir. Bu kazılar sırasında Frig izlerine de rastlanmıştır. Olasılıkla, Gavurkale Frig Çağında da yerleşim görmüştü. Daha sonraki yıllarda çevresinde çeşitli yüzey araştırmaları yapılmış olan Gavurkale'de 1998 yılında Anadolu Medeniyetleri Müzesi Başkanlığında kazı çalışmalarına başlanmıştır.

Kaynaklar:

1. Anadolu Kültür Tarihi, Ekrem AKURGAL, TUBİTAK Yayınları, 1. Baskı, Ankara 1998.

2. Anadolu Uygarlıkları, Ekrem AKURGAL, Net Turistik Yayınları, 6. Baskı, İstanbul, 1998.

3. Ankara, Antik Yerleşmeler ve Müzeler, Vedat İdil, Net Turistik Yayınları.

4. http://www.gezinet.net/gezirehberi/gezilecek.asp?plaka=06

5. AnaBritannica, Ana Yayıncılık, İstanbul, 2000.

6. Turkey, A Phaidon Cultural Guide, Phaidon Press Limited, Münih, 1989.

Geziler:

Gavurkale'ye bugüne kadar, ilki 15 Temmuz 2000 ve ikincisi 27 Temmuz 2003 tarihlerinde olmak üzere iki kez gittim. Aşağıda bu gezilerle ilgili yazıları ve fotoğrafları bulabilirsiniz.

15 Temmuz 2000

ODTÜ Arkeoloji Topluluğu'ndan bir grup arkadaşımla Ankara’ya en yakın Hitit kalıntsı Gavurkale’ye bir keşif gezisi yaptık.

Bütün kitaplar “Gavurkale Haymana yakınlarındadır” diyor. Ben buraya Gavurkale’nin tam yerini yazacağım. Saat 13:50’de ODTÜ’den ayrıldık, Haymana’ya doğru yol aldık. Haritada gösterilen İkizce’yi geçtik. Sora sora devam ettik. Dereköy’ü bulmamızı salıkladılar. Bizde bulduk. Yani ODTÜ’den çık Gölbaşına girmeden Haymana yoluna sap, Hamana yolundan devam et, Haymana’ya 5-10 km kala sağda Dereköy var, onun yoluna sap. Dereköy tabelası Oyaca adı verilen bir beldeden sonra karşınıza çıkıyor. Dereköy gerçekten dere-köy. İçinden bir dere geçiyor. Dereboyu yeşillik. Yol üstünde çeşmeler var suları serin. Dereköy’ün içinde büyükce bir beton köprü var. Onun üzerinden geçmeden sağa sapmak lazım Gavurkale’ye gitmek için. Bu sapıştan sonra yol biraz bozuk. Yaklaşık 5-6 dakika gidilince bu sefer küçükce bir köprü çıkıyor karşımıza. Bunun üzerinden geçip sağa sapıyoruz. Bu sapıştan sonra yol iyice bozuluyor. Biraz daha gidip arabadan kavakların yanında indik. Karşımızdaki tepede Gavurkale duruyordu ve biz iki Hitit tanrısının kabartmasını seçebiliyorduk. Saat 15:15’ti. Ben bize rehberlik eden arkadaşı köye bıraktım. Sonra geri geldim kavakların gölgesinde küçük bir piknik yaptık.

Piknikten sonra Gavurkale tırmanışı başladı. Iyimser bir tahminle yarım saat sürer dediğimiz tırmanış 8 dakika sürdü! Şimdi hava tanrısı ve oğlunun kabartmasının tam karşısındaydık. Sözü edilen oturur durumda tasvir edilmiş tanrıçayı keş fetmemiz biraz zor oldu. Bu kabartma grubunun sol yanında düzeltilmiş bir yüzey daha vardı. Olasılıkla buraya da bir kabartma yapılması düşünülüyordu. Yarım kalmış bu eser, bana Eflatunpınar ve Fasıllar anıtlarını hatırlattı. Yoksa bu kabartmaların da yapımına büyük yıkılıştan az evvel mi başlanmıştı? Ve bitirilememişti.

Anıtın güneyinde bu kabartmalar vardı. Doğusunda ise kalenin ayakta kalan köşesi görülüyordu. Bu Kiklop duvarın altında bir taş çekilmiş taşın çekildiği yere ufak bir çukur açılmıştı. Ben hemen “bir kaçak kazı olabilir mi?” sorusunu sordum.

Kalenin kuzeyinde bir mezar odası var. Burası çok beni etkiledi. 3200 yıllık -belki de daha eski- bir odaya girmiştim. Büyük Hitit Imparatorluğu’nun kutsal alanlarından birinin içindeydim. Bu mezar bana Gordion Müzesi’nin bahçesinde gördüğümüz Galat mezarını hatırlattı.

Gavurkale bana Ankara Kalesi’nin Hititler zamanındaki görünüşü hakkında bir fikir verdi. Olasılıkla Ankara Kalesi’de içinde 40-50 asker barındıran, ama aşağıdaki 400-500 kişiyi oyalayabilecek küçük bir kaleydi o zamanlar.

27 Temmuz 2003

Gavurkale'yi ikinci kez ziyaretim ODTÜ Arkeoloji Topluluğu'nun düzenlediği bir gezi ile oldu. Günübirlik gezide Gavurkale'nin yanı sıra Gordion'a ve Duatepe'ye de gittik. Gezi planı ve kilometreler aşağıda yazılı. Gezi sırasında Gavurkale'de çekilen fotoğrafların bir kısmını yine aşağıda görebilirsiniz. Büyük fotoğrafları görmek için küçüklerin üzerine tıklayınız.

Gezi Planı:
8:30		ODTÜ'den Ayrılış
9:30		Gavurkale'ye varış
10:30		Gavurkale'den ayrılış
11:45		YassıHöyük'e varış (Polatlı'ya Haymana üzerinden gidilecek)
12:00		Müze ve Büyük Tümülüs'ün gezilmesi
13:00		Öğle Yemeği (Piknik Tadında)
14:00		Gordion'un gezilmesi
15:30		Gordion'dan ayrılış
16:00		Duatepe'ye varış
16:45		Duatepe'den ayrılış
18:00		ODTÜ'ye varış

Kilometreler:
ODTÜ	-	Gavurkale	65 km
Gavurkale	-	Haymana	20 km
Haymana	-	Polatlı	45 km
Polatlı	-	Yassihöyük	20 km
Yassihöyük	-	Duatepe	15 km
Duatepe	-	Polatlı	15 km
Polatlı	-	Ankara	80 km

Toplam			260 km